کد مطلب:210989 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:112
کلام صحیح در اسلام
از مطالب گذشته معلوم شد كه رشد عقلی مسلمین از كجا سرچشمه گرفته و كلام چگونه پدید آمد اینك برای اثبات كلام صواب و صحیح و فرق آن از حكمت می گوئیم.
نزاع اشعریه و معتزله موجب شد كه علم كلامی به وجود آید ولی آن كلام چون روی مبانی جدل و خصومت بوده و مبانی تعیین او در تحصیل معارف دین مفید یقین نمی شد زیرا طرفین برای اثبات خود ورد دیگری متوسل به منطق فلسفی یونانیان و رومیان شدند و چون حكمت مبنی بر تحقیق و تدقیق كامل بوده تا امتیاز روشنی میان معانی كلیه و جزئیه و مفهومات معقوله و تصورات موهومه و امور نفس الامریه و اعتبارات محضه دهد و این دقت نظر و عمق تفكر و تدبر برای هر كس مقدور نبوده و موضوع حكمت هر صرف تعقل مبانی برای وقوف به حقایق بوده خواه منطبق بر شرع باشد یا نباشد - خردمندان مكتب تشیع
[ صفحه 69]
و تربیت یافته گان مكتب ربوبی در مقام وضع حكمت الهی برآمدند كه تمسك بر آن برای اكثر مردم مسلمان باشد و آن طریقه تمثیل در حكمت است.
تصویر و تصور حقایق معقوله بصور اعیان محسوسه و بتبیین معانی بتعیین امثله جزئیه را تمثیل گویند و این طریقه ای بود كه انبیاء در مكتب ربوبی یافته اند و برای ارشاد و هدایت و تعلیم و تربیت مردم آموخته اند بنابراین طریقه حكمت طریقه حكمای محققین و عقلاء كاملین است به تربیت نظر عقلی و هر حكیمی تمثیل را می فهمند اما جمیع معانی را تمثیل و تصور نتواند كرد و اگر در برخی از معانی تمثیل و تصور او حجت و برهان قاطعی باشد این تصور برای معانی دیگر حجت و برهان نیست بلكه ممثل تا مصدق به معجزه كه تصدیق الهیت است ممضی نشود حجت برای جمیع معانی نگردد و لذا در طریقه حكمت الهی آنچه از معصوم به طریق تمثیل و تصور گرفته شده به منزله اولیات مسلمیات باشد و قیاس برهانی افاده یقین كند و دلیلی كه مؤلف از مقدمات مأخوذه از معصوم است افاده یقین می تواند كرد به این طریقه كه این مقدمه گفته معصوم است و هر چه گفته معصوم است حق است پس این مقدمه حق است اما ثبوت مقدم از معصوم باید یقین باشد و آن وقتی ممكن است كه وجود معصوم باشد بنابر مذهب امامیه حصول یقین با بودن معصوم آسان است اما اگر معصوم موجود نباشد ثبوت یقین جز از راه تواتر غیرممكن است و چون مقدمه ثابت از راه تواتر حجت است برای حصول یقین راه صواب است چنانچه به تواتر شنیده شده باشد مسجد شاهی در اصفهان و یا مسجد ایاصوفیه در اسلامبول و مسجد غرناطه و قرطیه در اسپانیا وجود دارد یقین در موجودیت آن مساجد می شود.
این قسم كلام كه تحصیل معارف دین به دلیلی كه منتهی به گفته معصوم شود كلام صحیح است.
فرق این طریقه با طریقه حكمت این است كه طریقه ی حكمت افاده یقین تفصیلی كند و این طریقه افاده یقین اجمالی و این است طریقه قدمای متكلمین امامیه مانند هشام بن حكم و غیره كه گفتارشان مستند به كلام معصوم است.
نزاع اشعریه و معتزله موجب شد كه علم كلامی به وجود آید ولی آن كلام چون روی مبانی جدل و خصومت بوده و مبانی تعیین او در تحصیل معارف دین مفید یقین نمی شد زیرا طرفین برای اثبات خود ورد دیگری متوسل به منطق فلسفی یونانیان و رومیان شدند و چون حكمت مبنی بر تحقیق و تدقیق كامل بوده تا امتیاز روشنی میان معانی كلیه و جزئیه و مفهومات معقوله و تصورات موهومه و امور نفس الامریه و اعتبارات محضه دهد و این دقت نظر و عمق تفكر و تدبر برای هر كس مقدور نبوده و موضوع حكمت هر صرف تعقل مبانی برای وقوف به حقایق بوده خواه منطبق بر شرع باشد یا نباشد - خردمندان مكتب تشیع
[ صفحه 69]
و تربیت یافته گان مكتب ربوبی در مقام وضع حكمت الهی برآمدند كه تمسك بر آن برای اكثر مردم مسلمان باشد و آن طریقه تمثیل در حكمت است.
تصویر و تصور حقایق معقوله بصور اعیان محسوسه و بتبیین معانی بتعیین امثله جزئیه را تمثیل گویند و این طریقه ای بود كه انبیاء در مكتب ربوبی یافته اند و برای ارشاد و هدایت و تعلیم و تربیت مردم آموخته اند بنابراین طریقه حكمت طریقه حكمای محققین و عقلاء كاملین است به تربیت نظر عقلی و هر حكیمی تمثیل را می فهمند اما جمیع معانی را تمثیل و تصور نتواند كرد و اگر در برخی از معانی تمثیل و تصور او حجت و برهان قاطعی باشد این تصور برای معانی دیگر حجت و برهان نیست بلكه ممثل تا مصدق به معجزه كه تصدیق الهیت است ممضی نشود حجت برای جمیع معانی نگردد و لذا در طریقه حكمت الهی آنچه از معصوم به طریق تمثیل و تصور گرفته شده به منزله اولیات مسلمیات باشد و قیاس برهانی افاده یقین كند و دلیلی كه مؤلف از مقدمات مأخوذه از معصوم است افاده یقین می تواند كرد به این طریقه كه این مقدمه گفته معصوم است و هر چه گفته معصوم است حق است پس این مقدمه حق است اما ثبوت مقدم از معصوم باید یقین باشد و آن وقتی ممكن است كه وجود معصوم باشد بنابر مذهب امامیه حصول یقین با بودن معصوم آسان است اما اگر معصوم موجود نباشد ثبوت یقین جز از راه تواتر غیرممكن است و چون مقدمه ثابت از راه تواتر حجت است برای حصول یقین راه صواب است چنانچه به تواتر شنیده شده باشد مسجد شاهی در اصفهان و یا مسجد ایاصوفیه در اسلامبول و مسجد غرناطه و قرطیه در اسپانیا وجود دارد یقین در موجودیت آن مساجد می شود.
این قسم كلام كه تحصیل معارف دین به دلیلی كه منتهی به گفته معصوم شود كلام صحیح است.
فرق این طریقه با طریقه حكمت این است كه طریقه ی حكمت افاده یقین تفصیلی كند و این طریقه افاده یقین اجمالی و این است طریقه قدمای متكلمین امامیه مانند هشام بن حكم و غیره كه گفتارشان مستند به كلام معصوم است.